Darowizna i dożywocie – umowy podobne, ale nie takie same
Osoby, które chcą przekazać swój majątek jeszcze za życia innym osobom często wahają się, w jakiej formie takiego przekazania dokonać. Poniżej przeczytasz o tym, czym równią się z pozoru bardzo podobne do siebie umowy: umowa darowizny i umowa dożywocia.
Darowizna i dożywocie to umowy, które posiadają pewne cechy wspólne. Ale też wiele je dzieli. Zanim przejdziemy do porównania ich, zacznijmy od krótkiej charakterystyki każdej z tych umów.
Umowa darowizny
Zgodnie z art. 888 § 1 kodeksu cywilnego umowa darowizny to zobowiązanie darczyńcy do przekazania obdarowanemu świadczenia kosztem swego majątku. Warto zapamiętać, że jest to świadczenie nieodpłatne.
Ważna jest też forma zawarcia takiej umowy. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego i zaakceptowane przez obdarowanego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania formy aktu notarialnego staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. W związku z otrzymaną darowizną powstają określone obowiązki podatkowe. Po podpisaniu aktu notarialnego obdarowany ma obowiązek zgłosić darowiznę do właściwego urzędu skarbowego i ma na to sześć miesięcy licząc od chwili otrzymania darowizny.
Co w sytuacji, kiedy osoba obdarowana pozostaje w związku małżeńskim? W takim przypadku darowizna następuje do jej majątku osobistego. Chyba że darczyńca postanowi inaczej i darowizna zostanie dokonana na rzecz obu małżonków.
Dlaczego darowizna często utożsamiana jest z umową dożywocia?
Dzieje się tak dlatego, że w celu zabezpieczenia darczyńcy obdarowany może ustanowić na jego rzecz służebność osobistą mieszkania. Jest to służebność dożywotnia i pozwala na korzystanie z darowanej nieruchomości lub jej części. W takim przypadku, osoba na rzecz której ustanowiono służebność, ma prawo do mieszkania w wyznaczonym lokalu/domu bez obowiązku uiszczania czynszu. Najczęściej z możliwością korzystania z urządzeń przypisanych do niego, korzystania z kuchni, łazienki oraz innych pomieszczeń, etc. I z tego względu często jest taka sytuacja mylona z umową dożywocia. Jednakże w prawie służebności mieszkania nie zawiera się obowiązek zapewnienia darczyńcy utrzymania, wyżywienia, czy opieki w czasie choroby.
Istnieje możliwość odwołania dokonanej darowizny. O tym, kiedy można to zrobić i w jaki sposób przeczytasz w następnym artykule.
Zachęcam Cię również do zapoznania się z artykułem, w którym opisuję wpływ dokonanych darowizn na ewentualne roszczenia o zachowek po zmarłym darczyńcy (kliknij tutaj, żeby przejść do artykułu).
Cechy umowy dożywocia
Natomiast umowa dożywocia, zgodnie z art. 908 § 1 kodeksu cywilnego, polega na przeniesieniu własności nieruchomości. W zamian druga strona umowy zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie. Co rozumiemy jako nieruchomość? Będzie to zarówno nieruchomość gruntową, ale też nieruchomość budynkowa oraz nieruchomość lokalowa, jeżeli stanowią one odrębny od gruntu przedmiot własności.
Na czym polega to dożywotnie utrzymanie? Osoba, na rzecz której przeniesiono własność nieruchomości, powinna przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczyć mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający miejscowym zwyczajom. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby zakres obowiązków nabywcy wobec dożywotnika został rozszerzony lub zawężony. Decyduje tu treść umowy dożywocia. Także tę umową powinno sporządzić się w kancelarii notarialnej w formie aktu notarialnego, ponieważ brak odpowiedniej formy skutkuje nieważnością umowy.
Tu też warto wspomnieć o kwestiach podatkowych. Umowa ta podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych, bez względu na pokrewieństwo łączące strony umowy. Podstawę opodatkowania stanowi wartość rynkowa przekazanej nieruchomości. A stawka podatku wynosi 2% od podstawy opodatkowania. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zawarcia umowy dożywocia i ciąży na nabywcy nieruchomości. W związku z powyższym podatek od czynności cywilnoprawnych pobierze notariusz po podpisaniu aktu notarialnego. To notariusz pełni rolę płatnika tego podatku i wpłaca go na rachunek organu podatkowego.
Po zawarciu umowy dożywocia może się okazać, iż stosunki pomiędzy dożywotnikiem a zobowiązanym tak się zmieniły, że nie można wymagać od stron, aby nadal pozostawały w styczności ze sobą. W takiej sytuacji zakres obowiązków nabywcy może zostać zmieniony. W ten sposób, że treścią jego obowiązków stanie się teraz wypłacanie dożywotnikowi dożywotniej renty. I każda ze stron tej umowy może wysunąć takie żądanie. Jednakże, jeśli dojdzie do zbycia nieruchomości, to tylko dożywotnik może żądać zmiany treści obowiązków zobowiązanego.
Darowizna i dożywocie – jakie są cechy wspólne tych umów?
W pierwsze kolejności należy wskazać, że umowa darowizny, jak i umowa dożywocia pozwalają na przeniesienie własności nieruchomości. I tu należy podkreślić, że, wbrew obiegowej opinii, darowizna również jest umową – zawieraną pomiędzy darczyńcą i obdarowanym. W żadnym wypadku nie jest czynnością prawną tylko jednej osoby. Mniej formalną cechą wspólną tych umów jest to, że zazwyczaj umowy te zawierane są pomiędzy najbliższymi członkami rodziny.
Różnice pomiędzy darowizną i dożywociem
Różnice pomiędzy omawianymi umowami przejawiają się przede wszystkim w kwestiach związanych z finansami. Darowizny dokonuje się pod tytułem darmym (tzn. obdarowany nie ma żadnego finansowego świadczenia wobec darczyńcy), zaś dożywocie to przekazanie nieruchomości w zamian za zapewnienie opieki. Różnią je także obowiązki podatkowe, które powstają w związku z zawarciem każdej z tych umów.