Dziedziczenie ustawowe – podstawowe zasady
Dziedziczenie ustawowe to najczęstszy porządek dziedziczenia w naszym kraju. Wiele osób nie reguluje za życia swoich spraw spadkowych i wtedy w grę wchodzi dziedziczenie na podstawie ustawy. Co to dokładnie oznacza?
Dziedziczenie ustawowe to temat, który bardzo często pojawia się w pytaniach prawnych. Dzisiejszym postem rozpoczynamy na blogu nowy cykl, pt. ,,Prawo spadkowe – co muszę wiedzieć, żeby nie miało przede mną tajemnic?”. Cykl powstał, ponieważ prawo spadkowe dla dużej grupy osób ma nadal wiele tajemnic. Dlatego właśnie przez najbliższe tygodnie w artykułach na blogu skupię się właśnie na tych zagadnieniach.
Pierwszy artykuł z cyklu dotyczy dziedziczenia ustawowego. Czyli najczęstszego porządku dziedziczenia, z jakim mamy do czynienia w Polsce. Moi klienci często zwracają się o pomoc, ponieważ mają wątpliwości co do swojej sytuacji prawnej.
Na czym polega dziedziczenie ustawowe?
Dziedziczenie ustawowe to porządek dziedziczenia określony przez przepisy kodeksu cywilnego. Te przepisy określają, kto i w jakich częściach dziedziczy po spadkodawcy. Stosujemy je wtedy, kiedy spadkodawca nie pozostawił po sobie ważnego testamentu. Dlaczego podkreśliłam, że testament musi być ważny? Ponieważ może dojść do takiej sytuacji, kiedy spadkodawca pozostawił testament, ale z powodu pewnych okoliczności, jest on nieważny. Kiedy tak się dzieje? O tym przeczytasz w artykule za tydzień.
Skąd wiemy, kto będzie dziedziczył w przypadku dziedziczenia ustawowego?
Kolejność dziedziczenia ustawowego opisana jest w kodeksie cywilnym, te regulacje zaczynają się od art. 931.
Grupy spadkobierców ustawowych
Wyróżniamy 5 grup spadkobierców ustawowych. Bardziej szczegółowe informacje o nich znajdziesz poniżej.
Dziedziczenie ustawowe – 1 grupa spadkobierców ustawowych
To dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek.
Warto pamiętać, że jeśli małżonkowie są formalnie w separacji, to małżonka traktuje się, jakby nie dożył otwarcia spadku. Jeśli chodzi o dzieci, to dziedziczą również dzieci adoptowane. Oraz dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone, pod warunkiem, że dziecko urodzi się żywe. Jeśli któreś z dzieci spadkodawcy nie żyje, to jego udział przypada w równych częściach jego dzieciom.
Każde z dzieci i małżonek dziedziczą w równych częściach. Jednakże od tej zasady istnieje wyjątek – małżonek nie może otrzymać mniej niż 1/4 całości spadku. Przykładowo:
Spadkodawca pozostawił po sobie dwójkę dzieci oraz żonę, a także rodziców. Nie pozostawił testamentu. W takiej sytuacji dziedziczą osoby z 1 grupy, czyli dzieci i żona. Żona otrzyma 1/3 spadku po mężu, dzieci natomiast – każde po 1/3. Jednakże, gdyby spadkodawca miał więcej niż 3 dzieci, to ułamki nie byłyby wszystkie takie same. Przy 4 dzieci – to żona otrzymałaby 1/4 spadku, zaś każde z dzieci 3/16.
Często pada również pytanie, co w sytuacji, gdy jeden z małżonków umrze podczas trwania sprawy o rozwód lub separację? W takiej sytuacji sprawa sądowa zostaje umorzona, a małżonek spadkodawcy bierze udział w dziedziczeniu ustawowym (tak jakby nie było żadnej sprawy o rozwód, czy separację). Również od tej zasady mamy wyjątek. Jeżeli zmarły wystąpił z żądaniem orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy drugiego małżonka, a którykolwiek z pozostałych spadkobierców wniesie o wydanie orzeczenia w tym zakresie i sąd uzna, że żądanie było uzasadnione, małżonek traci prawo do dziedziczenia.
Małżonek dziedziczący z ustawy ma również specjalne uprawnienia przyznane mu w przepisach ustawy. Jeśli dziedziczy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, to może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. To uprawnienie nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.
Dziedziczenie ustawowe – 2 grupa spadkobierców ustawowych
To małżonek spadkodawcy oraz jego rodzice, a także w dalszej kolejności rodzeństwo.
Ten poziom dziedziczenia otwiera się, w sytuacji gdy spadkodawca nie miał zstępnych (dzieci, wnuków). W przypadku dziedziczenia osób z 2 grupy rodzice otrzymują po 1/4, a małżonek 1/2 spadku (małżonek dziedziczący razem z rodzicami i rodzeństwem zawsze otrzymuje 1/2 spadku, a pozostała część jest dzielona na pozostałych spadkobierców).
Jeżeli spadkodawca w chwili śmierci nie był w związku małżeńskim, to całość spadku przypada jego rodzicom. Co jeśli w chwili śmierci spadkodawca nie miał jednego z rodziców? Wtedy udział tego rodzica przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli ktoś z rodzeństwa nie dożył otwarcia spadku, to jego część przypada jego zstępnym. Przykładowo:
Spadkodawczyni pozostawiał męża, matkę oraz troje rodzeństwa. W tej sytuacji mąż otrzyma 1/2 spadku, matka 1/4, a pozostała 1/4 spadku zostanie podzielona pomiędzy troje rodzeństwa (czyli każdy dostanie po 1/12). Jeżeli jedno z rodzeństwa nie dożyłoby otwarcia spadku, jego 1/12 dzielona jest pomiędzy jego zstępnych. Jeżeli jednak spadkodawczyni pozostawiłaby po sobie oboje rodziców oraz trójkę rodzeństwa, to do dziedziczenia doszliby tylko rodzice i każde z nich otrzymałoby po 1/2 spadku.
Dziedziczenie ustawowe – 3 grupa spadkobierców ustawowych
To dziadkowie spadkodawcy. Dziadkowie dziedziczą, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa, ani dzieci rodzeństwa. Dziadkowie dziedziczą w częściach równych, a jeżeli któryś z nich nie dożył otwarcia spadku, jego część dziedziczą jego zstępni. Przykładowo:
Spadkodawca nie miał dzieci, małżonka, ani rodzeństwa, ale pozostawił dziadka i babcię oraz dzieci drugiej babci. W takiej sytuacji dziedziczenie ustawowe wygląda następująco: żyjący dziadek otrzyma 1/3 spadku, żyjąca babcia 1/3, a dzieci drugiej babci 1/3 do podziału między siebie.
Dziedziczenie ustawowe – 4 grupa spadkobierców ustawowych
W 4 grupie znajdują się pasierbowie spadkodawcy.
Dziedziczą oni, gdy spadkodawca nie pozostawił żadnych krewnych, którzy byli wymienieni w powyższych grupach. W takiej sytuacji spadek może przypaść dzieciom małżonka zmarłego. Ale takie dziedziczenie jest obwarowane jednym warunkiem. Pasierb/pasierbica odziedziczy spadek tylko wtedy, jeżeli w chwili otwarcia spadku jego rodzice już nie żyli. Co więcej, jeśli pasierb/pasierbica nie dożyli otwarcia spadku, to do dziedziczenia dochodzi kolejna grupa, a nie jego zstępni.
Dziedziczenie ustawowe – 5 grupa spadkobierców ustawowych
To gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Z taką sytuacją mamy do czynienia, jeżeli spadkodawca nie zostawił krewnych, ani pasierbów mogących dziedziczyć. Jeżeli nie wiadomo, gdzie mieszkał spadkodawca, to majątek dziedziczy Skarb Państwa.
Co z tym dziedziczeniem?
Jeśli masz wątpliwości co do swojej sytuacji prawnej związanej z dziedziczeniem ustawowym, to zapraszam do kontaktu z Kancelarią. A już za tydzień na blogu pojawi się kolejny artykuł z najnowszego cyklu – tym razem o dziedziczeniu testamentowym.